THIÊN
30: QUYẾT KHÍ
Hoàng
Đế hỏi: "Ta nghe con người có tinh, có khí,
có tân, có dịch, có huyết, có mạch, ư của ta cho là
tất cả những khí ấy chỉ là một mà thôi,
nay nó lại được phân biệt ra thành 6 tên khác
nhau, Ta không hiểu v́ lư do nào lại như vậy
?"[1].
Kỳ
Bá đáp : "Hai thần cùng đánh nhau rồi hợp
lại để thành h́nh, thường sinh ra trước
thân thể của chúng ta, gọi đó như tinh"[2].
"Thế
nào là khí ?"[3].
Kỳ
Bá đáp : "Khí ở Thượng tiêu khai phát ra
nhằm tuyên tán khí của ngũ cốc và Vị, làm
ấm b́ phu, làm sung măn cho thân thể, làm trơn nhuận
cho lông mao, nó ví như là những làn khí của mù và móc
đă tưới thắm khắp nơi, đó gọi là
khí"[4].
"Thế
nào gọi là tân ?"[5].
Kỳ
Bá đáp : "Khi nào tấu lư phát tiết ra, làm mồ
hôi chảy ra ướt đằm, gọi đó là tân"[6].
"Thế
nào là dịch"[7].
Kỳ
Bá đáp : "Khí ngũ cốc nhập vào (Vị) th́
(hậu thiên khí) sẽ tràn đầy, chất trấp
sẽ làm nhuận trơn và rót vào cốc, cốt
thuộc vai tṛ co duỗi, tiết ra và làm nhuận trơn,
bổ ích năo tủy, b́ phu được nhuận trơn,
đó gọi là dịch"[8].
"Thế
nào là huyết ?"[9].
Kỳ
Bá đáp : "Trung tiêu nhận lấy khí, lấy
chất trấp, biến hóa để thành màu đỏ,
đó là huyết"[10].
"Thế
nào là mạch ?"[11].
Kỳ
Bá đáp : "Cái đề pḥng cho doanh khí, khiến cho
nó không chạy tránh ra nơi khác, gọi là
mạch"[12].
Hoàng
Đế hỏi: "Làm thế nào để biết
được sự hữu dư hoặc bất túc
của lục khí, biết được sự nhiều
ít của khí, biết được sự hư thực
của năo tủy, sự thanh trọc của huyết
mạch ?"[13].
Kỳ
Bá đáp : "Tinh bị thoát th́ tai điếc[14]. Khí
bị thoát th́ mắt không c̣n sáng[15]. Tân bị thoát th́
tấu lư khai, mồ hôi ra quá nhiều[16]. tinh dịch
bị thoát th́ cốt sẽ khó khăn trong việc co
duỗi, sắc bị yểu[17]. Năo tủy bị tiêu hao,
cẳng chân bị đau buốt, tai bị ù[18]. Huyết
bị thoát th́ sắc diện sẽ trắng sẽ không c̣n
nhuận trạch, mạch bị không hư [19]. Tất
cả là những bộc lộ của các điều
kể trên"[20].
Hoàng
Đế hỏi: "Vấn đề qúy và tiện trong
lục khí như thế nào ?"[21].
Kỳ
Bá đáp : "Lục khí đều có những bộ
vị làm chủ, sự qúy tiện, thiện ác phải
đúng thời của nó, tuy nhiên, ngũ cốc vẫn hóa
khí trong Vị và Vị đóng vai biển lớn"[22].
决氣篇第三十
黃帝曰:余聞人有精、氣、津、液、血、脈,余意以為一氣耳,今乃辨為六名,余不知其所以然。岐伯曰:兩神相搏,合而成形,常先身生,是謂精。何謂氣?岐伯曰:上焦開發,宣五穀味,熏膚充身澤毛,若霧露之溉,是謂氣。何謂津?岐伯曰:腠理發泄,汗出溱溱,是謂津。何謂液?岐伯曰:穀入氣滿,淖澤注於骨,骨屬屈伸,泄澤,補益腦髓,皮膚潤澤,是謂液。何謂血?岐伯曰:中焦受氣取汁,變化而赤,是謂血。何謂脈?岐伯曰:壅遏營氣,令無所避,是謂脈。
黃帝曰:六氣者有餘不足,氣之多少,腦髓之虛實,血脈之清濁,何以知之?岐伯曰:精脫者,耳聾。氣脫者,目不明。津脫者,腠理開,汗大泄。液脫者,骨屬屈伸不利,色夭,腦髓消,脛痠,耳數鳴。血脫者,色白,夭然不澤,其脈空虛。此其候也。
黃帝曰:六氣者,貴賤何如?岐伯曰:六氣者,各有部主也。其貴賤善惡可為常主,然五穀與胃為大海也。