THIÊN
37: NGŨ DUYỆT NGŨ SỨ
Hoàng
Đế hỏi: "Ta nghe nói phép châm phải xét cho
được ngũ quan, ngũ duyệt nhằm thấy
được ngũ khí[1]. Ngũ khí chính là sứ
giả của ngũ tạng, là nơi phối hợp
với ngũ thời, Ta mong được nghe về vai tṛ
của ngũ sứ xuất hiện như thế nào
?"[2].
Kỳ
Bá đáp : "Ngũ quan là nơi biểu hiện bề
ngoài của ngũ tạng"[3].
Hoàng
Đế hỏi: "Ta mong được nghe nó phải
xuất hiện như thế nào để gọi
được là thường ?"[4].
Kỳ
Bá đáp : "Mạch xuất hiện nơi Khí khẩu,
sắc hiện ra ở Minh đường, ngũ sắc
xuất hiện thay đổi nhằm ứng với ngũ
thời đúng với mỗi vai tṛ thường của
chúng[5]. Kinh khí nhập vào tạng, ta phải trị ở
bên trong"[6].
Hoàng
Đế hỏi: "Đúng vậy ! Phải chăng
chỉ có ngũ sắc là quyết biểu hiện rơ
được trên Minh đường ?"[7].
Kỳ
Bá đáp : "Ngũ quan đă làm phân biệt được
(gương mặt), phần Khuyết đ́nh đă phân bày
ra rơ ràng làm nổi bật được Minh đường
(mũi)[8]. Minh đường to rộng, vùng phồn
tế hiện rơ ra ngoài, vành tai vuông dựng cao lên như
bức tường có nền chắc chắn, tất
cả đều thoáng, rộng[9]. Nếu ngũ sắc không
loạn (b́nh), (thổ cơ) bằng phẳng, rộng răi,
người ấy sẽ sống thọ đến trăm
tuổi[10]. Gặp được người như
vậy, châm rất là kết quả, bởi v́ những người
này huyết khí có dư, cơ nhục rắn và kín đáo,
v́ thế có thể khuyên họ nên châm (để
chữa bệnh)[11].
Hoàng
Đế nói: "Ta mong được nghe về ngũ
quan"[12].
Kỳ
Bá đáp : "Mũi là quan của Phế, mắt là quan
của Can, miệng và môi là quan của Tỳ, lưỡi
là quan của Tâm, tai là quan của Thận"[13].
Hoàng
Đế hỏi: "Dựa vào những quan này biểu
lộ được ǵ ?"[14].
Kỳ
Bá đáp : "Chúng biểu lộ được khí
của ngũ tạng[15]. Cho nên, Phế bệnh th́
suyễn tức mũi phồng lên[16], Can bệnh th́ mí
mắt xanh[17], Tỳ bệnh th́ môi vàng[18], Tâm bệnh th́
lưỡi bị cuốn ngắn lại, lưỡng
quyền đỏ lên[19], Thận bệnh th́ quyền và má
bị đen"[20].
Hoàng
Đế hỏi: "Ngũ mạch xuất hiện 1 cách
an nhiên (không việc ǵ xảy ra), ngũ sắc xuất
hiện 1 cách an nhiên, (có người) sắc vẫn b́nh
thường mà vẫn nguy là tại sao ?"[21].
Kỳ
Bá đáp : "Ngũ quan không tỏ, khuyết và đ́nh
không rộng, vùng Minh đường nhỏ, phần
phồn và tế không rơ, phần tường cơ
thấp, dưới chân tường không có nền
tảng, dái tai và vành tai vảnh ra ngoài, người như
thế, tuy trong lúc sống b́nh thường mà cũng
đă nguy rồi, huống ǵ thêm bị bệnh tật
nữa !"[22].
Hoàng
Đế hỏi: "Ngũ sắc hiện ra nơi Minh
đường nhằm xét được khí của ngũ
tạng, phần trái phải, cao thấp có bộc lộ
được sự tương ứng về h́nh
dạng không ?"[23].
Kỳ
Bá đáp : "Phủ tạng nằm bên trong con người,
mỗi tạng phủ đều nằm theo thứ lớp
của ḿnh, trái phải, cao thấp đều theo đúng
với mức độ của ḿnh"[24].
THIÊN
38: NGHỊCH THUẬN PH̀ SẤU
Hoàng
Đế hỏi: "Ta được nghe thầy nói
về phép châm, nghe rất nhiều và rất rơ ràng, Đạo
của thầy dường như ứng với tùy lúc,
tức là u ẩn xa xôi mà lại đáng tin, chứ không
phải là một cái ǵ đó rất vững chăi, rơ ràng,
đấy là nhờ vào việc học và hỏi 1 cách
thuần thục mới biết hay là nhờ vào thẩm sát
vạn vật mà Tâm ḿnh sinh ra biết được
?"[1].
Kỳ
Bá đáp : "Thánh nhân thực hiện cái Đạo
của ḿnh, trên hợp với Thiên, dưới hợp
với Địa, giữa hợp với nhân sự,
tất cả đều phải có cái phép rơ ràng,
nhằm dựng lên cái đồ sử, nhằm kiểm
tra cái pháp thức, nhờ vậy sau mới có thể
truyền lại cho đời sau[2]. V́ thế, người
thợ không thể vất bỏ cái thước đo xích
thốn để mà ức đoán vật ngắn dài, không
thể bỏ sợi dây mực mà tính được
mực nước, người làm công không thể để
yên cây thước tṛn mà vẽ nên ṿng tṛn, không thể
vứt cây thước vuông mà vẽ được góc vuông[3].
Nếu ta biết cách dùng những loại dụng cụ này
sẽ xử lư 1 cách vững vàng vạn vật trong
tự nhiên, nếu ta áp dụng cách truyền dạy
dễ dàng, ta sẽ biết cái lẽ thường của
việc nghịch thuận"[4].
Hoàng
Đế hỏi: "Ta mong được nghe về
vấn đề tự nhiên như thế nào ?"[5].
Kỳ
Bá đáp : "Xuống dưới chỗ sâu để
khai nước, không cần phải dùng công lực mà nước
dễ cạn, nước theo hang động để mà
khai đường th́ dễ thông với mạch nước,
đây ư nói về sự hoạt sáp của khí, sự
thanh trọc của huyết, sự thuận nghịch
của đường vận hành vậy"[6].
Hoàng
Đế hỏi: "Ta mong được nghe về màu
da trắng đen, dáng mập gầy, nhỏ lớn,
mỗi dạng người như vậy, phép châm có theo 1
độ số nào không ?"[7].
Kỳ
Bá đáp : "Những người ở vào lứa
tuổi tráng đại (mạnh khỏe, to), huyết khí
họ sung măn, tràn đầy, da dẻ vững chắc, nhân
lúc nào đó bị tà khí tấn công, châm những người
này phải châm sâu và lưu kim sâu[8]. Đối với
những loại người mập béo, vai nách rộng,
phần nhục ở cổ gáy mỏng, da dầy mà
sắc đen, môi dày lên, huyết sắc đen mà
trọc, khí sắc mà tŕ, những người này có
cuộc sống tham lam, thích lấy chiếm vật cho ḿnh,
châm những người này phải châm kim sâu và lưu
kim lâu, châm nhiều lần"[9].
Hoàng
Đế hỏi: "Châm người gầy phải
thế nào ?"[10].
Kỳ
Bá đáp : "Người gầy th́ da mỏng, sắc kém,
cơ nhục gầy tong teo, môi mỏng tiếng nói
nhỏ, huyết họ thanh, khí họ hoạt, dễ thoát
khí, dễ tổn huyết, Châm những người này
phải châm cạn mà nhanh"[11].
Hoàng
Đế hỏi: "Châm người b́nh thường như
thế nào ?"[12].
Kỳ
Bá đáp : "Nên xem xét màu sắc trắng hay đen
để mà áp dụng châm cho mỗi trường
hợp[13]. Riêng người đoan chính, đôn hậu,
huyết khí của họ ḥa điệu, châm những người
này phải theo lẽ thường số"[14].
Hoàng
Đế hỏi: "Châm cho những bậc tráng sĩ,
cốt khí của họ chân, cơ nhục họ rắn
chắc, bàn tay chân họ thư thả, dáng người dơng
dạc, những loại người này, nếu thuộc
về dạng trầm nặng th́ khí sắc và huyết
trọc, châm phải sâu và lưu kim lâu, tăng thêm
mức độ châm; nếu thuộc về dạng
nhẹ nhàng th́ khí hoạt, huyết thanh, châm phải
cạn rút kim nhanh"[15].
Hoàng
Đế hỏi: "Châm trẻ nhỏ như thế nào
?"[16].
Kỳ
Bá đáp : "Trẻ nhỏ th́ cơ nhục mềm,
huyết ít, khí nhược, châm cho chúng phải dùng hào
châm, châm cạn mà nhanh, mỗi ngày châm 2 lần cũng
được"[17].
Hoàng
Đế hỏi: "Châm theo cách gọi là ‘lâm thâm
quyết thủy’ phải thế nào ?"[18].
Kỳ
Bá đáp : "Người mà huyết thanh khí trọc,
nếu châm tả nhanh sẽ làm cho khí bị
kiệt"[19].
Hoàng
Đế hỏi: "Châm theo cách gọi là ‘tuần
quật quyết xung’ phải thế nào ?"[20].
Kỳ
Bá đáp : "Người mà huyết trọc khí
sắc, nếu châm tả nhanh th́ kinh có thể thông"[21].
Hoàng
Đế hỏi: "Mạch vận hành theo nghịch
thuận như thế nào ?"[22].
Kỳ
Bá đáp : "Tam Âm của Thủ đi từ tạng ra
đến tay, Tam dương của Thủ đi từ
Thủ lên đến đầu, Tam Dương của Túc
đi từ đầu xuống chân, Tam Âm của Túc đi
từ Túc lên bụng"[23].
Hoàng
Đế hỏi: "Chỉ riêng mạch túc Thiếu âm
có đoạn đi xuống, tại sao thế ?"[24].
Kỳ
Bá đáp : "Không phải vậy ! Ôi ! Xung mạch là
biển của ngũ tạng lục phủ, ngũ
tạng lục phủ đều bẩm thụ khí nơi
mạch này[25]. Khi đi lên trên, nó xuất ra ở kháng
tảng, làm ướt các kinh Dương, tưới
thấm các kinh tinh (âm)[26]. Khi đi xuống, nó rót vào
huyệt Đại lạc của kinh Thiếu âm, rồi
xuất ra ở huyệt Khí nhai, tuần hành theo mép trong
của đùi trên, nhập vào kheo chân, nó lại đi ch́m
vào trong xương đùi đến sau mắt cá trong,
thuộc vào đây[27]. Một chi biệt đi xuống cùng
với kinh Thiếu âm, tưới thắm các kinh của
tam Âm[28]. Ở phía trước, một đường
đi ch́m vào trong bàn chân, dọc theo bàn chân, nhập vào
khoảng giữa ngón cái, nhằm tưới thắm các
lạc mạch và làm ấm cơ nhục[29]. Cho nên khi
biệt lạc này bị kết th́ mạch ở bàn chân
bất động, bất động th́ bị quyết,
bị hàn"[30].
Hoàng
Đế hỏi: "Ta lấy ǵ để phân biệt
?"[31].
Kỳ
Bá đáp : "Ta dùng ngũ quan để dẫn dắt,
ta thiết (mạch) để nghiệm lại, nếu không
phải là (biệt lạc về bị kết) th́
(mạch) tất sẽ động, nhờ vậy mà ta
biết được rơ về lẽ nghịch
thuận"[32].
Hoàng
Đế nói: "Thật khó khăn thay cho bậc Thánh nhân
trong khi hành đạo, nó sáng tỏ như vầng
nhật nguyệt, nó tế vi từng hào, từng ly,
nếu không phải là người như phu tử, ai có
thể hiểu biết và tŕnh bày như vậy được
!"[33].
五閱五使篇第三十七
黃帝問於岐伯曰:余聞刺有五官五閱以觀五氣。五氣者,五臟之使也,五時之副也。願聞其五使當安出?岐伯曰,五官者,五臟之閱也。黃帝曰:願聞其所出,令可為常。岐伯曰:脈出於氣口,色見於明堂。五色更出,以應五時,各如其臟。經氣入臟,必當治裏。
帝曰:善。五色獨決於明堂乎?岐伯曰:五官已辨,闕庭必張,乃立明堂。明堂廣大,藩蔽見外,方壁高基,引垂居外,五色乃治。平博廣大,壽中百歲。見此者,刺之必已。如是之人者,血氣有餘,肌肉堅致,故可苦以針。
黃帝曰:願聞五官。岐伯曰:鼻者肺之官也,目者肝之官也,口脣者脾之官也,舌者心之官也,耳者腎之官也。
黃帝曰:以官何候?岐伯曰:以候五臟。故肺病者喘息鼻張,肝病者眥青,脾病者脣黃,心病者舌卷短顴赤,腎病者顴與顏黑。
黃帝曰:五脈安出?五色安見?其常色殆者如何?岐伯曰:五官不辨,闕庭不張,小其明堂,藩蔽不見,又埤其牆,牆下無基,垂角去外,如是者雖平常,殆,況加疾哉!
黃帝曰:五色之見於明堂,以觀五臟之氣,左右高下,各有形乎?岐伯曰:腑臟之在中也,各以次舍,左右上下,各如其度也。