THIÊN
55: NGHỊCH THUẬN
Hoàng
Đế hỏi Kỳ Bá: "Ta mong được nghe
con người khi bắt đầu sinh, khí ǵ đă
dựng nên nền tảng ? Khí ǵ đă dựng lên ṿng
bảo vệ bên ngoài ? Người bị mất cái ǵ th́
phải chết ? Người ta được cái ǵ để
sống ?”[1].
Kỳ
Bá đáp : "Con người khi bắt đầu tụ
h́nh trong thai, được bẩm thụ khí huyết
của mẹ làm nền tảng, bẩm thụ khí tinh dương
của cha để làm khí bảo vệ bên ngoài, con người
khi mất đi thần khí th́ chết, khi đắc
được (giữ được ) thần khí th́
sống”[2].
Hoàng
Đế hỏi: "Cái ǵ gọi là thần ?”[3].
Kỳ
Bá đáp : "Khi nào huyết khí đă ḥa, khí vinh
vệ đă thông, ngũ tạng đă thành, thần khí
ở tại Tâm, hồn và phách đều có đầy
đủ, bấy giờ gọi là đă thành người”[4].
Hoàng
Đế hỏi: "Con người khác nhau về
việc sống lâu và chết non: Có người
chết rất non, có người chết 1 cách nhanh chóng,
có người bệnh rất lâu, Ta mong được
nghe giải thích về những vấn đề đó”[5].
Kỳ
Bá đáp : "Ngũ tạng được cứng
rắn, vững chắc, huyết mạch được ḥa
điệu, cơ nhục được nhuận trơn,
thông lợi, b́ phu được kín đáo, sự
vận hành của vinh vệ không mất đi lẽ thường
của nó, sự hô hấp nhẹ nhàng, chậm đều,
khí hô hấp vận hành theo đúng độ số
của nó, lục phủ đóng vai tṛn vẹn để
hóa được thủy cốc, khí tân dịch
được phân bổ ra khắp nơi đầy đủ.
Tất cả đều theo đúng lẽ thường, và
do đó mà họ có thể sống 1 cách lâu dài”[6].
Hoàng
Đế hỏi: "Có người sống lâu đến
trăm tuổi mới chết, tại sao họ lại
được như vậy ?”[7].
Kỳ
Bá đáp : "V́ họ có lỗ mũi và rănh nhân trung sâu
và dài, họ thở hít được thông[8]. Cằm dưới
và xung quanh bờ của mặt cao và dày, vuông vắn,
sự vận hành của khí doanh vệ được thông
và điều ḥa[9]. Ba vùng Tam bộ Tam lư (trán, minh
đường, cằm) được vun cao, cốt cao, cơ
nhục đầy đặn, người như vậy
sẽ sống lâu đến trăm tuổi rồi mới
chết”[10].
Hoàng
Đế hỏi: "Vấn đề thịnh suy của
khí của con người từ lúc c̣n nhỏ cho đến
lúc chết, ta có thể nghe được không ?”[11].
Kỳ
Bá đáp : "Con người từ lúc sinh ra cho đến
lúc 10 tuổi, lúc đó ngũ tạng mới bắt đầu
định (kiện toàn), huyết khí cũng đă thông,
khí đang c̣n ở bên dưới, cho nên thích chạy
nhanh[12]; Lúc lên 20 tuổi huyết khí bắt đầu
thịnh, cơ nhục đang lúc sinh trưởng, cho nên
thích đi nhanh[13]; Lúc lên 30 tuổi, ngũ tạng đă
hoàn toàn định, cơ nhục đă rắn chắc,
huyết khí thịnh măn, cho nên thích đi bộ[14]; Lúc lên
40 tuổi th́ ngũ tạng lục phủ, thập nhị
kinh mạch đều đại thịnh và đang lúc
định lại không phát triển nữa, tấu lư cũng
bắt đầu thưa ra, sắc diện tươi
tắn bị giảm dần, tóc bắt đầu hoa râm,
sự phát thịnh đă định dần không c̣n hướng
đi lên nữa, cho nên họ thích ngồi[15]; Lúc 50
tuổi th́ Can khí bắt đầu suy, Can diệp (lá gan)
bắt đầu mỏng, Đởm trấp bắt đầu
giảm, mắt bắt đầu kém sáng[16]; Năm 60
tuổi Tâm khí bắt đầu suy, trong ḷng bắt đầu
lo lắng, bi thương, huyết khí vận hành lơi
chậm, v́ thế họ thích nằm[17]; Tuổi 70 Tỳ
khí hư, b́ phu khô[18]; Tuổi 80, phế khí suy, hồn phách
ly tán, v́ thế lời nói có nhiều nhầm lẫn[19];
Tuổi 90, Thận khí bị khô kiệt, kinh mạch
của tứ tạng bị hư rỗng[20]; Tuổi 100,
ngũ tạng đều hư, thần khí đều
mất, chỉ c̣n trơ trụi có h́nh hài (thân xác) để
rồi chờ chết mà thôi”[21].
Hoàng
Đế hỏi: "Có những người không thể
sống đúng với tuổi thọ của ḿnh, tại
sao vậy ?”[22].
Kỳ
Bá đáp : "Đó là v́ ngũ tạng của họ không
cứng chắc, rănh Nhân trung không dài, hai lỗ mũi
nở rộng ra ngoài, hơi thở mạnh và gấp,
đồng thời vùng cơ (Địa giác) lại quá
thấp, vùng tường (quanh bờ mặt) lại quá
mỏng, trong mạch thiểu huyết, cơ nhục không
kiên thực, vả lại thường bị trúng bởi
Phong Hàn làm cho huyết khí bị hư suy, con đường
kinh mạch bất thông, tà khí bên ngoài vào cùng đánh
nhau với chân khí bên trong, gây nên sự rối loạn
nhau trong thân thể, v́ thế họ chỉ có thể
sống đến nửa đời người mà thôi”[23].
逆順篇第五十五
黃帝問於伯高曰:余聞氣有逆順,脈有盛衰,刺有大約,可得聞乎?伯高曰:氣之逆順者,所以應天地陰陽四時五行也。脈之盛衰者,所以候血氣之虛實有餘不足也。刺之大約者,必明知病之可刺、與其未可刺、與其已不可刺也。
黃帝曰:候之奈何?伯高曰:兵法曰,無迎逢逢之氣,無擊堂堂之陣。刺法曰,無刺熇熇之熱,無刺漉漉之汗,無刺渾渾之脈,無刺病與脈相逆者。黃帝曰:候其可刺奈何?伯高曰:上工刺其未生者也,其次刺其未盛者也,其次刺其已衰者也。下工刺其方襲者也,與其形之盛者也,與其病之與脈相逆者也。故曰:方其盛也,勿敢毀傷;刺其已衰,事必大昌。故曰:上工治未病,不治已病,此之謂也。