THIÊN
60: NGỌC BẢN
Hoàng
Đế hỏi: "Ta cho rằng cây kim nhỏ chỉ là
1 vật nhỏ, thầy lại nói rằng tác dụng
của cây kim trên hợp với Trời, dưới
hợp với Đất, giữa hợp với con người,
Ta cho rằng thầy đă khen tác dụng của cây kim 1
cách quá đáng chăng ! Ta mong được nghe thầy
giải thích về lư do nào như thế ?”[1].
Kỳ
Bá đáp : "Có vật nào to hơn trời không ? Nay
nếu muốn t́m vật nào to hơn cây kim, th́ duy
chỉ cần 5 loại binh khí là được[2].
Những loại binh khí này là dùng vào việc giết người,
chứ không như những cây kim có thể cứu
sống mạng người[3]. Vả lại, con người
được xem là qúy trọng nhất trong Trời Đất,
họ lại không thể tham vào Trời Đất hay sao
? Ôi ! Phép trị dân cũng giống như sử dụng
cây kim chữa bệnh vậy[4]. Khi chúng ta so sánh giữa cây
kim châm và năm loại binh khí, biết cái nào (kim và binh
khí) nhỏ hơn cái nào ?”[5].
Hoàng
Đế hỏi: "Có loại bệnh, bắt đầu
bởi việc vui giận không lường, ăn uống
không điều độ, Âm khí bất túc, Dương
khí hữu dư, doanh khí không vận hành, phát ra thành
chứng ung thư[6]. Âm Dương bất thông, hai
loại nhiệt nội và ngoại cùng đánh nhau sẽ
sinh ra mủ, loại bệnh ung thư này có thể dùng tiêu
châm để chữa trị được không ?”[7].
Kỳ
Bá đáp : "Khi mà tà khí đi sâu vào để gây thành
bệnh rồi, th́ cho dù có bậc thánh nhân cũng không
thể hóa trừ nó, tức là làm thế nào để
cho tà khí không thể lưu lại được[8]. Ví như
2 đoàn quân sức mạnh ngang nhau, cờ sí phất
phới trước mặt nhau, gươm giáo lấp lánh
bầy ra ở giữa cánh đồng, đó không
phải mưu lược trong 1 ngày mà có được[9].
Trong 1 nước, lệnh của vua nếu có thể
khiến cho người dân thi hành lệnh vua cấm
chỉ các binh sĩ dùng gươm giáo gây ra nạn
tai, đó không phải do sự giáo dục trong 1 ngày, trong
1 phút chốc mà được vậy[9]. Ôi ! Nay đến
như cuộc sống cẩu thả khiến cho thân h́nh
bị phải bệnh ung thư bị máu mủ tụ
lại, đó không phải là do những người này
sống tách xa với cái đạo dưỡng sinh hay sao
?[10] Ôi ! sự sinh ra của ung thư, sự thành h́nh
của máu mủ không từ trên Trời rơi xuống, cũng
không từ dưới đất chui lên, mà do ở
sự tích chứa dần dần để sinh ra
vậy[11]. V́ thế bậc thánh nhân biết lo liệu khi
ung thư và máu mủ chưa thành h́nh, c̣n kẻ ngu th́
sẽ chỉ thấy và biết được khi ung thư
và máu mủ đă thành h́nh vậy”[12].
Hoàng
Đế hỏi: " Khi ung thư đă thành h́nh rồi
th́ nó không cho chúng ta biết được, khi mủ
đă tụ thành rồi th́ nó không cho ta thấy
được, vậy phải làm sao ?”[13].
Kỳ
Bá đáp : "Khi mủ đă thành, mười người
sẽ chết hết chín, v́ thế bậc thánh nhân không
để cho nó thành, bằng cách nêu rơ các phương ngăn
ngừa và chữa trị hay nhất, viết lại trên
thẻ tre và luạ, giúp cho những người tài năng
dựa vào đó để tiếp nối, để
truyền lại cho hậu thế, không bao giờ thất
truyền, giúp cho những người không thấy và không
biết cái nguy của bệnh này”[14].
Hoàng
Đế hỏi: "Khi đă thành mủ và máu th́
mới biết là gặp việc tử vong chăng ? Không
thể dùng tiểu châm để trị được
ư ?”[15].
Kỳ
Bá đáp : "Dùng tiểu châm để châm vào nơi
vết nhỏ, công lao ít, dùng đại châm để châm
vào nơi vết lớn, tai hại xảy ra nhiều hơn[16].
Cho nên nếu đă thành mủ và máu, chỉ nên dùng
biếm thạch và phi châm để châm lấy máu mủ
là tốt nhất”[17].
Hoàng
Đế hỏi: "Bệnh ung thư có những
chuyển biến ác liệt, như vậy chúng ta hoàn toàn
không có cách chữa trị hay sao ?”[18].
Kỳ
Bá đáp : "Vấn đề này, phải dựa vào
sự nghịch thuận của bệnh để quyết
định”[19].
Hoàng
Đế nói: "Ta mong được nghe về vấn
đề thuận nghịch”[20].
Kỳ
Bá đáp : "V́ tạng phủ bị nội thương,
ung thư biểu hiện bằng 5 nghịch chứng: tṛng
trắng mắt hiện lên màu xanh, tṛng đen mắt thu
nhỏ lại, đó là nghịch chứng thứ
nhất[21]. Uống thuốc vào ói trở ra, đó là
nghịch chứng thứ hai[22]; Vùng bụng đau, khát nước
dữ dội, đó là nghịch chứng thứ ba[23]; Vai
và cổ gáy xoay trở bất tiện, đó là nghịch
chứng thứ tư[24]; Tiếng nói bị tắt,
sắc diện hiện lên mầu thoát huyết, đó là
nghịch chứng thứ năm[25]. Trừ 5 nghịch
chứng trên, c̣n lại đều gọi là
thuận”[26].
Hoàng
Đế hỏi: "Các loại bệnh khác cũng đều
có nghịch chứng và thuận chứng, ta có thể nghe
thầy giải thích được không ?”[27].
Kỳ
Bá đáp : "Bụng bị trướng, thân h́nh
nhiệt, mạch đại, đó là nghịch chứng
thứ nhất[27]; Bụng bị kêu sôi mà đầy,
tứ chi bị lạnh và tiêu chảy, mạch đại,
đó là nghịch chứng thứ hai[28]; Ra máu mũi không
ngừng, mạch đại, đó là nghịch chứng
thứ ba[29]; Ho mà tiểu ramáu, h́nh thể cơ nhục héo
gầy, mạch tiểu mà hữu lực, đó là
nghịch chứng thứ tư[30]; Ho mà h́nh thể cơ
nhục héo gầy, thân h́nh phát nhiệt, mạch tiểu
mà tật (sác), đó là nghịch chứng thứ năm[31].
Những nghịch chứng như vậy sẽ phải
chết trong ṿng không quá 15 ngày[32].
Dưới
đây là ngũ thịnh cấp chứng, chết gấp:
bụng to mà phát trướng, tứ chi lạnh buốt, h́nh
thể cơ nhục bị héo gầy, tiêu chảy không
ngừng, đó là nghịch chứng thứ nhất[33];
Bụng bị trướng và tiêu ra máu, mạch đại,
có lúc ngưng, đó là nghịch chứng thứ hai[34]; Ho
và tiểu tiện ra máu, cơ nhục thoát gầy,
mạch bác (chân tạng bị kiệt), đó là
nghịch chứng thứ ba[35]; Nôn ra máu, ngực bị
đầy và dẫn ra đến sau lưng, mạch
tiểu và tật (sác), đó là nghịch chứng thứ
tư[36]; Ho và ói, bụng trướng, thêm chứng xôn
tiết, mạch tuyệt, đó là nghịch chứng
thứ năm[37]. Như vậy, chỉ trong khoảng 1 ngày
là chết[38]. Người thầy khéo nếu không xét cho
kỹ những trường hợp như trên để
rồi châm 1 cách cẩu thả, gọi là nghịch
trị vậy”[39].
Hoàng
Đế hỏi: "Thầy đă nói về tác dụng
của cây kim thật tuyệt vời, nó có thể
phối hợp với Thiên Địa, trên t́nh được
Thiên văn, dưới đo được Địa
kỷ, bên trong phân biệt được ngũ tạng,
bên ngoài ứng với lục phủ, kinh mạch có 28
hội, tất cả đều có vận hành tuần hoàn
của nó[40]. Có người cho rằng cây kim chỉ có
thể giết người đang sống, mà không thể
cứu được người sắp chết, Thầy
có thể chống lại ư kiến đó không ?”[41].
Kỳ
Bá đáp : "Nếu phép châm mà không đúng th́ sẽ
giết chết người đang sống, chứ không
thể cứu được người sắp
chết”[42].
Hoàng
Đế nói: "Ta nghe như vậy, trong ḷng bất nhân
(bất nhẫn) quá, Tuy nhiên, ta mong được nghe
giải thích về cái đạo của việc châm,
khiến cho người thầy thực hiện cẩu
thả làm hại người khác”[43].
Kỳ
Bá đáp : "Đây là 1 cái đạo rất rơ ràng,
rất tất nhiên, người không khéo dụng châm
sẽ ví như đao kiếm có thể giết người,
như uống rượu th́ sẽ say vậy, Ta không
cần phải chẩn đoán, xét rơ mà cũng có thể
biết được”[44].
Hoàng
Đế nói: "Ta mong được nghe cho rốt ráo”[45].
Kỳ
Bá đáp : "Tinh khí của con người bẩm
thụ từ cốc khí[46]. Nơi mà cốc khí rót vào là
Vị[47]. Vị là biển của khí huyết[48]. Khí
bốc lên từ biển sẽ thành mây, tỏa rộng
đều trong thiên hạ[49]. Con đường mà khí
huyết xuất ra từ Vị gọi là kinh toại[50].
Kinh toại chính là đại lạc của ngũ
tạng, lục phủ[51]. Nay nếu ta áp dụng phương
pháp nghênh để đoạt (đón) chân khí để
tả sai lầm th́ Vị khí sẽ bị tuyệt”[52].
Hoàng
Đế hỏi: "Thượng kinh (Thủ) và Hạ
kinh (Túc) có con số về huyệt cấm châm không
?”[53].
Kỳ
Bá đáp : "Nếu ta dùng phép nghênh nhi đoạt chi
(tả) để châm huyệt Ngũ Lư th́ tạng khí
đi nửa đường đă tuyệt[54]. Châm năm
lần đến th́ khỏi bệnh, nếu 1 châm tả
nhầm 5 lần th́ 1 tạng khí sẽ bị kiệt
tận[55]. V́ thế mỗi tạng 5 lần sẽ bị
kiệt, 5 huyệt nhân cho 5 lần gồm 25 lần th́ làm
kiệt cả các du huyệt[56]. Ta gọi đây là châm
tả nhầm lẫn đă đoạt mất đi Thiên
khí, nếu không phải là tuyệt mệnh th́ cũng làm
giảm tuổi thọ vậy”[57].
Hoàng
Đế nói: " Ta mong được nghe cho rốt ráo”[58].
Kỳ
Bá đáp : "Châm cạn như người ḍm vào
cửa (không vào sâu bên trong) th́ người bệnh
sẽ chết khi về đến nhà, châm sâu như người
đi vào sâu trong nhà, người bệnh sẽ chết
ngay giữa nhà thầy thuốc”[59].
Hoàng
Đế nói: "Những phương mà thầy nói ra
thật khéo ! Cái Đạo mà thầy nêu lên thật sáng
sủa ! Tôi xin được ghi vào sách Ngọc bản,
xem như những bảo vật quan trọng, truyền
lại cho hậu thế, xem như tài liệu về thích
cấm, khiến cho người dân đừng phạm
phải”[60].
玉版篇第六十
黃帝曰:余以小鍼為細物也,夫子乃言上合之於天,下合之於地,中合之於人,余以為過鍼之意矣。願聞其故。岐伯曰:何物大於天乎?夫大於鍼者,惟五兵者焉。五兵者,死之備也,非生之具。且夫人者,天地之鎮也,其不可不參乎?夫治民者,亦惟鍼焉。夫鍼之與五兵,其孰小乎?
黃帝曰:病之生時,有喜怒不測,飲食不節,陰氣不足,陽氣有餘,營氣不行,乃發為癰疽;陰陽不通,兩熱相搏,乃化為膿。小鍼能取之乎?岐伯曰:聖人不能使化者,為其邪不可留也。故兩軍相當,旗幟相望,白刃陳於中野者,此非一日之謀也。能使其民令行禁止,士卒無白刃之難者,非一日之教也,須臾之得也。夫至使身被癰疽之病,膿血之聚者,不亦離道遠乎?夫癰疽之生,膿血之成也,不從天
下,不從地出,積微之所生也。故聖人自治於未有形也,愚者遭其已成也。黃帝曰:其已形不予遭,膿已成不予見,為之奈何?岐伯曰:膿已成十死一生,故聖人弗使已成,而明為良方,著之竹帛,使能者踵而傳之後世,無有終時者,為其不予遭也。
黃帝曰:其已有膿血而後遭乎?不道之以小鍼治乎?岐伯曰:以小治小者其功小,以大治大者多害,故其已成膿血者,其惟砭石、鈹鋒之所取也。
黃帝曰:多害者其不可全乎?岐伯曰:其在逆順焉。黃帝曰:願聞逆順。岐伯曰:以為傷者,其白眼青,黑眼小,是一逆也;內藥而嘔者,是二逆也;腹痛渴甚,是三逆也;肩項中不便,是四逆也;音嘶色脫,是五逆也。除此五者為順矣。
黃帝曰:諸病皆有逆順,可得聞乎?岐伯曰:腹脹身熱脈大,是一逆也;腹鳴而滿,四肢清泄,其脈大,是二逆也;衂而不止,脈大,是三逆也;咳且溲血,脫形,其脈小勁,是四逆也;欬脫形,身熱脈小以疾,是謂五逆也。如是者,不過十五日而死矣。其腹大脹,四末清,脫形泄甚,是一逆也;腹脹便血,其脈大時絕,是二逆也;欬溲血,形肉脫脈搏,是三逆也;嘔血胷滿引背,脈小而疾,是四逆也;欬嘔腹脹,且飧泄,其脈絕,是五逆也。如是者,不過一時而死矣。工不察此者而刺之,是謂逆治。
黃帝曰:夫子之言鍼甚駿,以配天地,上數天文,下度地紀,內別五臟,外次六腑,經脈二十八會,盡有周紀。能殺生人不能起死者,子能反之乎?岐伯曰:能殺生人,不能起死者也。黃帝曰:余聞之則為不仁,然願聞其道弗行於人。岐伯曰:是明道也,其必然也,其如刀劍之可以殺人,如飲酒使人醉也,雖勿診猶可知矣。黃帝曰:願卒聞之。岐伯曰:人之所受氣者,穀也。穀之所注者,胃也。胃者,水穀氣血之海也。海之所行雲氣者,天下也。胃之所出氣血者,經隧也。經隧者,五臟六腑之大絡也,迎而奪之而已矣。黃帝曰:上下有數乎?岐伯曰:迎之五里,中道而止,五至而已,五往而臟之氣盡矣,故五五二十五而竭其輸矣。此所謂奪其天氣者也,非能絕其命而傾其壽者也。黃帝曰:願卒聞之。岐伯曰:闚門而刺之者,死於家中;入門而刺之者,死於堂上。黃帝曰:善乎方!明哉道!請著之玉版,以為重寶,傳之後世,以為刺禁,令民勿敢犯也。