THIÊN
62: ĐỘNG DU
Hoàng
Đế hỏi: "Kinh mạch gồm có 12, trong số
đó, các kinh Thủ Thái âm, Túc Thiếu âm, Túc Dương
minh lại tự ḿnh động không ngừng, tại sao
vậy ?”[1].
Kỳ
Bá đáp : "Đó là muốn làm sáng tỏ vai tṛ
của Vị mạch vậy[2]. Vị đóng vai biển
của ngũ tạng lục phủ, khí thanh của nó lên
trên chú vào Phế, Phế khí bắt đầu vận hành
ở kinh thủ Thái âm, sự vận hành của Phế cũng
văng lai với hơi thở (tức)[2]. Cho nên, con người
thở 1 hô th́ mạch tái động, sự hô hấp không
bao giờ ngưng, do đó mà mạch cũng động
không ngừng”[3].
Hoàng
Đế hỏi: "Khí đi qua Thốn khẩu, khí
tiến rất mạnh, khí này từ đâu sinh ra ? Khí thoát
suy dần, khí này suy để ẩn núp nơi nào ? Con
đường nào đă dẫn dắt sự tiến thoái
của khí ? Ta không hiểu thực sự vấn đề
xảy ra như thế nào ?”[4].
Kỳ
Bá đáp : "Khi mà khí rời khỏi tạng để
xuất ra, sẽ ào ạt như mũi tên bắn rời
khỏi cung, như ḍng nước cuồn cuộn chảy
xuống khỏi bờ, khí lên đến vùng ngư
sẽ suy dần, khí c̣n dư lại đó sẽ suy và tán
ra để nghịch lên phía trên, từ đó thể
của khí yếu dần”[5].
Hoàng
Đế hỏi: "Kinh Dương minh ở Túc, do đâu
mà động”[6].
Kỳ
Bá đáp : "Vị khí lên trên rót vào Phế, khí nhanh
nhẹn của nó xung lên đến trên đầu, đi
dọc theo cổ họng, lên trên để ra đến các
không khiếu, đi dọc theo nhân hệ, nhập vào
để lạc với năo, xuất ra đến vùng trán,
xuống dưới đến huyệt Khách chủ nhân,
tuần hành theo huyệt Giáp Xa hợp lại với kinh túc
Dương minh, rồi cùng xuống đến huyệt Nhân
Nghênh[7]. Đây là con đường vận hành đặc
biệt của kinh túc Dương minh khiến cho mạch
Nhân nghênh động không ngừng[8]. V́ thế mạch
của Thái âm và Dương minh, huyệt Thốn khẩu
và Nhân nghênh, tuy ở hai mạch khác nhau nhưng sự
vận hành để được động là
một[9]. V́ thế Dương bệnh mà Dương
mạch lại tiểu, đó là bệnh và mạch
nghịch nhau[10]. Cho nên, nếu bệnh mà mạch Âm và Dương
đều tĩnh hoặc đều động ví như
kéo 2 sợi dây phải đều nhau, nay lại bị
nghiêng lệch nhau, đó là bệnh”[11].
Hoàng
Đế hỏi: "Kinh túc Thiếu âm do đâu mà động
?”[12].
Kỳ
Bá đáp : "Xung mạch là biển của 12 kinh, cùng
với đại lạc của kinh túc Thiếu âm,
khỏi lên từ bên dưới Thận, xuất ra ở
huyệt Khí Nhai, tuần hành theo mép trong của đùi
vế, đi lệch vào bên trong của kheo chân, dọc
theo mép trong của xương cẳng chân, rồi đi
chung với kinh túc Thiếu âm, xuống dưới
nhập vào phía sau của mắt cá trong[13]. Khi xuống dưới
chân, nó có 1 chi đi lệch vào bên trong mắt cá,
xuất ra trên mu bàn chân, nhập vào trong khoảng ngón chân
cái, rót vào các lạc mạch, nhằm làm ấm cho chân và
cẳng chân, đó là nguyên nhân khiến cho mạch Thái Khê
của kinh túc Thiếu âm thường động không
ngừng vậy”[14].
Hoàng
Đế hỏi: "Sự vận hành của doanh và
vệ khí cùng quán thông nhau trên dưới như chiếc
ṿng ngọc không đầu mối, nay có khi đột nhiên
gặp phải tà khí tặc phong, hoặc gặp mùa
lạnh buốt làm cho tay chân bị bủn rủn bất
lực, các mạch đạo trên đường vận
hành của Âm Dương nội ngoại, hoặc các du
huyệt nơi mà khí huyết vận hành hội nhau, như
vậy khí phải đi theo con đường nào để
quay trở về được chỗ cũ tức là
để cho sự vận hành không ngừng nghỉ như
chiếc ṿng ngọc ?”[15].
Kỳ
Bá đáp : "Ôi ! Tứ chi của con người như
nơi hội tiếp nhận và đưa đi của Âm
kinh và Dương kinh, đây cũng là nơi đại
lạc của mạch khí[16]. Từ nhai là con đường
thẳng nối liền của khí doanh vệ, v́ thế
nếu lạc bị tuyệt th́ tứ nhai thông, khi nào
tứ chi được giải th́ khí doanh vệ sẽ
từ tứ nhai tiếp nối trở lại để
hội nhau cùng vận hành như chiếc ṿng
ngọc”[17].
Hoàng
Đế hỏi: "Đúng ! Đây chính là ư nghĩa mà
ta gọi là như chiếc ṿng ngọc không đầu
mối, không thể biết từ lúc nào và bao nhiêu
lần dứt rồi lại bắt đầu, đây chính
là ư nghĩa mà ta muốn biết về vấn đề
trên”[18].
動輸篇第六十二
黃帝曰:經脈十二,而手太陰足少陰陽明獨動不休,何也?岐伯曰:是明胃脈也。胃為五臟六腑之海,其清氣上注於肺,肺氣從太陰而行之,其行也以息往來,故人一呼脈再動,一吸脈亦再動。呼吸不已,故動而不止。黃帝曰:氣之過於寸口也,上十焉息,下八焉伏,何道從還,不知其極。岐伯曰:氣之離臟也,卒然如弓弩之發,如水之下岸,上於魚以反衰,其餘氣衰散以逆上,故其行微。
黃帝曰:足之陽明,因何而動?岐伯曰:胃氣上注於肺,其悍氣上衝頭者,循咽上走空竅,循眼系,入絡腦,出顑,下客主人,循牙車,合陽明,并下人迎,此胃氣別走於陽明者也。故陰陽上下,其動也若一。故陽病而陽脈小者為逆,陰病而陰脈大者為逆。故陰陽俱靜俱動,若引繩相傾者,病。
黃帝曰:足少陰何因而動?岐伯曰:衝脈者,十二經之海也,與少陰之大絡起於腎下,出於氣街,循陰股內廉,邪入膕中,循脛骨內廉,並少陰之經,下入內踝之後,入足下;其別者,邪入踝,出屬跗上,入大指之間,注諸絡以溫足脛。此脈之常動者也。
黃帝曰:營衛之行也,上下相貫,如環之無端。今有其卒然遇邪氣,及逢大寒,手足懈惰,其脈陰陽之道,相輸之會,行相失也,氣何由還?岐伯曰:夫四末陰陽之會者,此氣之大絡也。四街者,氣之徑路也。故絡絕則徑通,四末解則氣從合相輸如環。黃帝曰:善。此所謂如環無端,莫知其紀,此之謂也。