THIÊN
72: THÔNG THIÊN
Hoàng
Đế hỏi Thiếu Sư: "Ta thường nghe nói
về con người, có người thuộc Âm, có người
thuộc Dương, Người như thế nào thì
thuộc Âm ? Người như thế nào thuộc Dương
?”[1].
Thiếu
Sư đáp: “Trong khoảng Thiên Địa, bên trong
lục hợp, tất cả không tách khỏi ngũ hành,
con người cũng ứng theo đó, nhưng cũng không
phải chỉ có 1 mẫu người Âm, 1 mẫu người
Dương mà thôi, nó chỉ được nói 1 cách
giản lược mà thôi, lời nói không thể diễn
tả rõ rệt được”[2].
Hoàng
Đế hỏi: "Ta mong được nghe giảng 1 cách
sơ lược về ý nghĩa của vấn đề
con người Âm Dương ấy[3]. Các bậc hiền
nhân, thánh nhân, nội tâm của họ có phải kiêm
cả Âm Dương và có thể biểu hiện ra
bằng hành vi hay không ?”[3].
Thiếu
Sư đáp: “Nói chung, có những người thuộc
Thái âm, có những người thuộc Thiếu âm, có
những người thuộc Thái Dương, có những
người thuộc Thiếu Dương, có những người
thuộc Âm Dương hòa bình, phàm tất cả 5
loại người này, hình thái của họ bất
đồng, cân cốt và khí huyết cũng không
giống nhau”[4].
Hoàng
Đế hỏi: "Sự không giống nhau đó, ta có
thể nghe giải thích được không ?”[5].
Thiếu sư đáp: “Những người thuộc Thái
âm, tính tình của họ là tham lam mà bất nhân, bề
ngoài có vẻ khiêm cung, chu đáo, nhưng bên trong chất
chứa những điều âm hiểm, chỉ biết
lấy về phần mình là vui thích, mà rất ghét khi
bị thua thiệt mất mát[6]. Tâm địa của
họ như rất nhu hòa, hình sắc không để
lộ ra ngoài, có việc gì xảy ra họ không phản
ứng và biểu lộ ý mình kịp thời, động
tác của họ thường biểu lộ chậm hơn
người khác, đó chính là tâm tính, thái độ...)
của những người thuộc Thái âm[7].
Những người thuộc Thiếu Âm, tính tình của
họ là tham lam những điều nhỏ mọn, thường
có ý hại người, mỗi khi thấy người khác
có những tổn thất nào đó, họ thường
tỏ vẻ vui mừng như đang được 1 cái
gì đó; Họ thích làm thương tổn đến người
khác, khi thấy người khác có chút gì vinh quang, họ
thường tỏ ra nổi giận; Tính khí của
họ tàn ác, vô ân; Đây chính là tâm tính, thái độ...
của người thuộc Thiếu âm[8].
Những
người thuộc Thái dương, tính tình của
họ là không chú trọng, để ý lắm về
chỗ ở của mình, họ thích bàn chuyện đại
sự, không có tài năng nhưng hay nói chuyện rỗng
tuếch, chí hướng của họ thường khoe
rộng ra khắp bốn phương, cử chỉ và hành
động của họ không đếm xỉa đến
lẽ phải trái, việc làm của họ thì tầm thường
nhưng lại rất tự tin, khi việc họ làm
bị thất bại, nhưng họ không bao giờ
hối hận; Đó là tâm tính, thái độ... của
những người thuộc Thái Dương[9].
Những
người thuộc Thiếu dương, tính tình của
họ thường tỉ mỉ, cẩn thận tự cho
là người có tài giỏi hơn người, nếu
họ chỉ làm được 1 chức quan nhỏ nào
đó, họ rất tự cao, tự đắc ý, họ
có tài về ngoại giao, nhưng không thể làm những
việc bên trong; Đó chính là tính tình, thái độ ...
của những người thuộc Thiếu Dương[10].
Những
người thuộc Âm Dương hòa bình, tính tình
của họ là có 1 nếp sống an tĩnh, họ không
có những nỗi lo sợ vu vơ, họ không có
những thái độ ham muốn vui mừng quá trớn, hành
động của họ thường thuần tùng với
quy luật sự vật, họ không tranh chấp kỳ kèo
gì đến những gì có ích lợi cho họ, họ
chỉ sống thuận với sự biến hóa của
thời lệnh (khí hậu); Họ có thể có địa
vị tôn qúy, nhưng thái độ rất khiêm tốn,
Lời nói của họ là dùng đức để
cảm hóa người khác chứ không dùng đến
quyền bính, đó gọi là phương pháp xử lý
sự việc tốt nhất[11].
Ngày
xưa, người thầy thuốc khéo dùng kim châm và
ngải cứu để trị bệnh, họ thường
quan sát biết được 5 dạng người như
nói trên để phân biệt ra mà trị liệu: Khi nào
thịnh thì dùng phép tả, khi nào hư thì dùng phép
bổ”[12].
Hoàng
Đế hỏi: "Nguyên tắc trị liệu cho 5
loại hình thái người như trên thế nào ?”[13].
Thiếu
Sư đáp: “Những người thuộc hình thái Thái
âm, nhiều Âm mà không Dương, Âm huyết của
họ trọc, vệ khí vận hành sắc trệ không trơn
tru[14]. Âm và Dương không điều hòa, cân khí hoãn, bì
phu dầy, đối với dạng người huyết
trọc và bì phu dầy như vậy, nếu không áp
dụng phương pháp châm tả nhanh thì không thể làm
cho bệnh tình giảm nhẹ được[5].
Những
người thuộc hình thái Thiếu âm, nhiều Âm
mà ít Dương, Vị của họ nhỏ mà Trường
Vị lại to công năng của lục phủ không
điều hòa[6]. Mạch khí của kinh Dương minh
Vị kém trong lúc đó mạch khí của Thái dương
nhiều (to), vậy nên thẩm xét 1 cách thận trọng
trước khi tiến hành điều trị, nếu không,
do ở khí kém không giữ được huyệt sẽ
làm cho huyết dễ bị thoát, còn nguyên khí cũng
dễ bị bại[7].
Những
người thuộc hình thái Thái dương, nhiều
Dương mà ít Âm, ta nên thận trọng trước khi
điều trị, vì Âm khí ít ta không nên làm cho thoát Âm,
chỉ có thể châm tả Dương khí mà thôi, nhưng
nếu Dương khí bị thoát nhiều lần sẽ
đưa đến cuồng bệnh, và nếu Âm lẫn
Dương đều bị thoát sẽ bị chết 1 cách
đột ngột, hoặc sẽ bất tri nhân sự[8].
Những
người thuộc hình thái Thiếu dương,
nhiều Dương ít Âm, kinh mạch nhỏ nhưng
lạc mạch lớn, huyết ở bên trong còn khí ở
bên ngoài, trong khi điều trị phải làm sao làm cho Âm
kinh được thực, và tả bớt khí của Dương
lạc bên ngoài[9]; Nhưng nếu chỉ tả có lạc
mạch, đó là ta đã cưỡng bức Dương
khí hao tán, thoát tiết ra ngoài, như vậy là trung khí
sẽ bất túc, bệnh khó có thể lành được[10].
Những
người thuộc hình thái Âm Dương hòa bình, khí
của Âm và Dương được điều hòa,
huyết mạch cũng được điều hòa[11].
Trong lúc trị liệu nên cẩn thận chẩn đoán
sự biến hóa của Âm Dương, xét được
sự thịnh suy của tà khí và chính khí, dáng điệu
của người thầy phải thung dung, xét đoán
được sự hữu dư và bất túc của khí
huyết, nếu tà khí thịnh thì nên dùng phép tả,
nếu chính khí suy nên dùng phép bổ, nếu bệnh
thuộc không thịnh không hư thì dựa vào kinh đã
bị bệnh mà chọn huyệt châm[12]. Phương pháp
này gọi là điều hòa Âm Dương, cũng là tiêu
chuẩn để phân biệt được 5 dạng hình
thái của con người trong việc trị
liệu”[13].
Hoàng
Đế hỏi: "Ôi ! Những người thuộc hình
thái 5 loại khác nhau ấy, có khi chúng ta chưa bao
giờ sống chung, hoặc quan hệ với họ,
vậy khi gặp họ 1 cách thình lình, ta không thể
biết được hành vi hàng ngày của họ, ta làm
sao phân biệt được họ thuộc dạng người
nào ?”[14].
Thiếu
Sư đáp: “Đa số người có những
loại hình khác nhau, thường không biết, hoặc không
giống với những người thuộc 5 loại hình
thái Âm Dương như kể trên, nhất là đối
với ngũ ngũ nhị thập ngũ nhân thuộc ngũ
âm, ngũ hành, thì 5 loại hình thuộc Âm Dương
lại càng không thể so và giống nhau được[15].
Năm loại hình thái người thuộc Âm Dương
lại càng không giống với quần chúng bình thường”[16].
Hoàng
Đế hỏi: "Vậy làm cách nào để phân
biệt được 5 loại hình thái của những
người này ?”[17].
Thiếu
Sư đáp: "Những người thuộc loại hình
thái của Thiếu Âm, dáng người của họ có nước
da đen xạm, ý niệm tư tưởng của họ
bộc lộ như 1 người thấp kém, tầm thường,
đôi mắt của họ thường nhìn xuống như
thể là 1 người cao lớn phải nhìn xuống
mới thấy được mọi vật, tuy họ không
phải là người có tật gù lưng, nhưng
gối và kheo chân của họ cong lại không đứng
thẳng lên được; Đó chính là hình thái của
người thuộc Thái âm vậy[18].
Những
người thuộc hình thái của Thiếu âm, dáng
bề ngoài của họ giống như thanh cao, nhưng
lại có thái độ lén lút, lấm lét, rình mò 1 cái gì,
lòng của họ thật âm hiểm, tặc hại 1 cách
không lay chuyển, khi họ đứng thì lúc nào cũng
bộp chộp không yên, biểu lộ 1 tâm địa nham
hiểm, lúc họ hành động thì người họ
khom xuống, chịu đựng sự trầm tư đầy
phản trắc; Đó là hình thái của người
thuộc Thiếu âm[19].
Những
người thuộc loại hình thái của Thái dương,
dáng điệu của họ rất kiêu căng, tự
đắc, họ thường nẩy ngực, co bụng,
và cũng thường co gối lại. Đó là hình thái
của nghiên thuộc Thái dương[20].
Những
người thuộc loại hình thái Thiếu dương,
dáng đứng của họ thường nghểnh đầu
và mặt lên, lúc đi, thân hình của họ thường
lắc lư, 2 vai cũng như 2 cánh chỏ của họ
thường hướng ra phía sau lưng; Đó là hình thái
của người thuộc Thiếu dương[21].
Những
người thuộc loại hình thái Âm Dương hòa bình,
dáng điệu của họ lúc nào cũng ung dung, tự
tại, lúc nào cũng sẵn sàng thích ứng với hoàn
cảnh, nét mặt lúc nào cũng có vẻ nghiêm nghị,
đứng đắn, tươi vui, đôi mắt
biểu lộ cái nhìn hiền lành, dịu dàng, cử
chỉ và hành động không bộp chộp mà phân minh và
đứng đắn, mọi người gọi họ là
bậc quân tử; Đó là hình thái của người
thuộc Âm Dương hòa bình”[22].
通天篇第七十二
黃帝問於少師曰:余嘗聞人有陰陽,何謂陰人?何謂陽人?少師曰:天地之間,六合之內,不離於五,人亦應之,非徒一陰一陽而已也,而略言耳,口弗能遍明也。黃帝曰:願略聞其意。有賢人聖人,心能備而行之乎?少師曰:蓋有太陰之人,少陰之人,太陽之人,少陽之人,陰陽和平之人。凡五人者,其態不同,其筋骨氣血各不等。
黃帝曰:其不等者可得聞乎?少師曰:太陰之人,貪而不仁,下齊湛湛,好內而惡出,心和而不發,不務於時,動而後之。此太陰之人也。
少陰之人,小貪而賊心,見人有亡,常若有得,好傷好害;見人有榮,乃反慍怒,心疾而無恩。此少陰之人也。
太陽之人,居處于于,好言大事,無能而虛說,志發於四野,舉措不顧是非。為事如常、自用,事雖敗而無常悔。此太陽之人也。
少陽之人,諟諦,好自貴,有小小官則高自宜,好為外交而不內附。此少陽之人也。
陰陽和平之人,居處安靜,無為懼懼,無為欣欣,婉然從物,或與不爭,與時變化,尊則謙謙,譚而不治,是謂至治。
古之善用鍼灸者,視人五態乃治之,盛者瀉之,虛者補之。
黃帝曰:治人之五態奈何?少師曰:太陰之人,多陰而無陽。其陰血濁,其衛氣濇。陰陽不和,緩筋而厚皮。不之疾瀉,不能移之。
少陰之人,多陰少陽,小胃而大腸,六腑不調。其陽明脈小而太陽脈大,必審調之。其血易脫,其氣易敗也。
太陽之人,多陽而少陰,必謹調之,無脫其陰而瀉其陽。陰重脫者,陽狂;陰陽皆脫者,暴死不知人也。
少陽之人,多陽少陰,經小而絡大,血在中而氣外,實陰而虛陽,獨瀉其絡脈則強。氣脫而疾,中氣不足,病不起也。
陰陽和平之人,其陰陽之氣和,血脈調。謹診其陰陽,視其邪正,安其容儀,審有餘不足,盛則瀉之,虛則補之,不盛不虛,以經取之。此所以調陰陽、別五態之人者也。
黃帝曰:夫五態之人者,相與毋故,卒然新會,未知其行也。何以別之?少師答曰:眾人之屬,不知五態之人者,故五五二十五人,而五態之人不與焉。五態之人,尤不合於眾者也。
黃帝曰:別五態之人奈何?少師曰:太陰之人,其狀黮黮然黑色,念然下意;臨臨然長大,膕然未僂。此太陰之人也。
少陰之人,其狀清然竊然,固以陰賊,立而躁嶮,行而似(亻友)。此少陰之人也。
太陽之人,其狀軒軒儲儲,反身折膕。此太陽之人也。
少陽之人,其狀立則好仰,行則好搖,其兩臂兩肘則常出於背。此少陽之人也
陰陽和平之人,其狀委委然,隨隨然,顒顒然,愉愉然,(目旋)(目旋)然,豆豆然,眾人皆曰君子。此陰陽和平之人也。