Điều 56 Nan viết: “Tích của ngũ tạng đều có tên không riêng ḿnh không ? Nó đắc (bệnh) vào tháng nào, ngày nào ?”.
Thực vậy: “Tích của Can tên gọi là Ph́ khí, nằm ở dưới hông sườn bên trái, h́nh như cái ly úp xuống, có đầu có chân, bệnh lâu không lành sẽ làm cho người bệnh phát ra chứng ho nghịch, sốt rét năm này qua năm khác không khỏi. Nó đắc (bệnh) vào Mậu Kỷ nhật của mùa qúy hạ”.
“Dựa vào đâu để nói như thế ?”.
“Phế bệnh truyền cho Can, Can phải truyền cho Tỳ, gặp lúc mùa qúy hạ Tỳ đang Vượng, mà vượng th́ Tỳ sẽ không thọ tà. Thế là Can muốn trả trở lại cho Phế, Phế không chịu nhận, v́ thế mà lưu kết thành chứng Tích. Do đó chúng ta biết được chứng Ph́ khí đắc (bệnh) vào Mậu Kỷ nhật của mùa qúy hạ.
Tích của Tâm tên gọi là Phục lương, khỏi lên từ ở phía trên rún to như cánh tay, lên trên đến dưới Tâm, bệnh lâu ngày không khỏi, khiến cho người bệnh bị phiền Tâm. Nó đắc (bệnh) vào Canh Tân nhật của mùa Thu.
“Dựa vào đâu để nói như thế ?”.
“Thận bệnh truyền cho Tâm, Tâm phải truyền cho Phế, gặp lúc mùa thu Phế đang vượng, mà vượng th́ phế sẽ không thọ tà. Thế là Tâm muốn trả trở lại cho Thận. Thận không chịu nhận, v́ thế mà lưu kết thành chứng Tích. Do đó chúng ta biết được chứng phục lương đắc (bệnh) vào Canh Tân nhật của mùa thu.
Tích của Tỳ tên gọi là Bĩ khí, nằm ở vùng vị hoăn, to như cái mân, bệnh lâu không dứt sẽ khiến cho bệnh nhân tứ chi không co duỗi được, phát chứng hoàng đản, ăn uống không bồi bổ được cho cơ nhục và b́ phu. Nó đắc (bệnh) vào Nhâm Qúy nhật của mùa đông”.
“Dựa vào đâu để nói như thế ?”.
“Can bệnh truyền cho Tỳ, Tỳ phải truyền cho Thận, gặp lúc mùa đông Thận đang vượng, mà vượng th́ Thận sẽ không thọ tà. Thế là Tỳ muốn trả trở lại cho Can. Can không chịu nhận, v́ thế mà lưu kết thành chứng Tích. Do đó chúng ta biết được chứng Bĩ khí đắc (bệnh) vào Nhâm Qúy nhật của mùa đông”.
Tích của Phế tên gọi là Tức bôn, nằm ở dưới hông sườn phía hữu, nằm úp lại to như cái ly, bệnh lâu ngày không dứt sẽ khiến cho bệnh nhân hay bị ớn ớn hàn nhiệt, ho suyễn phát ra phế ủng. Nó đắc (bệnh) vào Giáp Ất nhật mùa xuân”.
“Dựa vào đâu để nói như thế ?”.
“Tâm bệnh truyền cho phế, phế phải truyền cho Can, gặp lúc mùa xuân Can đang vượng, mà vượng th́ Can sẽ không thọ tà. Thế là phế muốn trả trở lại cho Tâm. Tâm không chịu nhận, v́ thế mà lưu kết thành chứng Tích. Do đó chúng ta biết được chứng Tức bôn đắc bệnh vào Giáp Ất nhật của mùa xuân”.
Tích của Thận tên gọi là Bôn độn, nó phát ra ở vùng thiếu phúc, lên trên đến dưới Tâm, giống như h́nh trạng của con “đôn : heo con” hoặc lên hoặc xuống không biết lúc nào, bệnh lâu ngày không dứt sẽ khiến cho bệnh nhân bị suyễn nghịch, cốt nuy, bị thiếu khíq. Nó đắc bệnh vào Bính Đinh nhật của mùa hạ’.
“Dựa vào đâu để nói như thế ?”.
“Tỳ bệnh truyền cho Thận, Thận phải truyền cho Tâm, gặp lúc mùa hạ Tâm đang vượng, mà vượng th́ Tâm sẽ không thọ tà. Thế là Thận muốn trả trở lại cho Tỳ, Tỳ không chịu nhận v́ thế lưu kết thành chứng Tích. Do đó chúng ta biết được chứng Bôn độn đắc bệnh vào Bính Đinh nhật của mùa hạ.
Đây là những phép chẩn quan trọng của ngũ tích”.
Điều 57 Nan viết: “Tiết gồm có bao nhiêu loại ? Có tên gọi hay không ?”.
Thực vậy: “Tiết gồm có 5 loại, tên gọi đều khác nhau, có Vị tiết, có Tỳ tiết, có Đại trường tiết, có Tiểu trường tiết, có Đại hà tiết, c̣n gọi là Hậu trọng.
Vị tiết là chứng mà ăn uống không hóa, phân vàng.
Tỳ tiết là chứng mà bụng bị trướng, măn, khi đi tiêu th́ chảy ra, ăn vào xong tức th́ ói nghịch trở ra.
Đại trường tiết là chứng mà ăn vừa xong th́ bụng như bị quẫn bách như bắt buộc phải tiêu ra ngay, đại tiện ra phân sắc trắng, sôi ruột, đau như cắt.
Tiểu trường tiết là chứng mà tiểu tiện thông, đại tiện ra máu mủ, đau vùng thiếu phúc.
Đại hà tiết là chứng mà lư cấp hậu trọng, nhiều lần đi đến cầu tiêu nhưng không thể đại tiện được, giữa dương vật bị đau. Đây là phép lớn để hiểu về các chứng tiết.
Điều 58 Nan viết: “Thương hàn có mấy loại ? Mạch của nó có biến không ?”.
Thực vậy: “Thương hàn có 5 loại, đó là có trúng phong, có thương hàn, có thấp ôn, có nhiệt bệnh, có ôn bệnh, mỗi loại có sự biểu hiện hiểm nguy của nó khác nhau.
Mạch trúng phong th́ Dương phù mà hoạt, Âm nhu mà nhược, Mạch thấp ôn th́ Dương nhu mà nhược, Âm tiểu mà cấp. Mạch thương hàn th́ Âm Dương đều thịnh mà khẩn sắc. Mạch nhiệt bệnh th́ Âm Dương đều phù, phù mà lại hoạt, trầm mà lại tán sắc. Mạch ôn bệnh th́ vận hành ở các kinh mà không biết động ở kinh nào, đều phải dựa vào t́nh h́nh của kinh đó trong lúc chẩn để dựa vào đó mà trị”.
“Bệnh thương hàn, có trường hợp cho ra mồ hôi th́ khỏi mà cho xổ lại chết; có trường hợp cho ra mồ hôi th́ chết mà cho xổ lại khỏi, tại sao vậy ?”.
Thực vậy: “Khi Dương hư Âm thịnh mà cho ra mồ hôi th́ khỏi, cho xổ th́ chết; khi Dương thịnh Âm hư mà cho ra mồ hôi th́ chết, cho xổ lại khỏi”.
“Bệnh về hàn nhiệt, sự biểu hiện của nó như thế nào ?”.
Thực vậy: “B́ phu hàn nhiệt làm cho b́ phu không thể tiếp xúc được với chiếu nằm, lông tóc bị khô, mũi khô, không được cho ra mồ hôi; cơ nhục hàn nhiệt làm cho b́ phu bị thống, môi lưỡi bị khô, không được cho ra mồ hôi; cốt hàn nhiệt bệnh làm cho người bệnh không được an tĩnh, mồ hôi ra không dứt, gốc răng khô và đau nhức”.
Điều 59 Nan viết: “Bệnh Thuộc cuồng và điên phải phân biệt như thế nào ?”.
Thực vậy: “Bệnh cuồng lúc bắt đầu làm cho bệnh nhân ít chịu những8, không đói tự cho ḿnh là bậc hiền ở trên cao, tự phân biệt ḿnh là người trí, tự cho ḿnh là tôn qúy, ngông láo, cười ngây, ham ca nhạc, làm những việc liều lĩnh.
Bệnh điên tật lúc bắt đầu làm cho bệnh nhân ư không vui, ngó thẳng, té xuống cứng như xác chết, tất cả 3 bộ mạch Âm Dương đều thịnh”.
Điều 60 Nan viết: “bệnh ở đầu và Tâm có Quyết thống, có Chân thống, nghĩa là thế nào ?”.
Thực vậy: “Mạch của Thủ tam Dương thọ phong hàn, núp lại, lưu lại không đi, gọi là Quyết đầu thống, nó nhập để liên hệ với năo, gọi là Chân đầu thống. Khí của ngũ tạng can thiệp vào nhau gọi là Quyết Tâm thống. Khi nào sự đau nhức nhiều chỉ ở Tâm, tay chân lạnh, gọi là Chân Tâm thống. Khi mà bị chứng Chân Tâm thống th́ buổi sáng phát bệnh, buổi chiều chết, buổi chiều phát, buổi sáng chết”.