(
PANAX GINSENG C. A. Mey )
Mô
tả cây : Cây nhân sâm là một
cây sống lâu năm, cao chừng 0,6m. rể mẫm thành củ to. Lá mọc
vòng, có cuống dài, lá kép gồm nhiều lá chét mọc thành hình
chân vịt. Nếu cây mới được một năm thì cây chỉ có một
lá với 3 lá chét, nếu cây nhân sâm được 2 năm cũng chỉ
một lá với năm lá chét. Nếu 3 năm thì có 2 lá kép, 4 năm
có 3 lá kép. Nếu 5 năm trở lên thì có 4-5 lá kép, tất cả
đều có 5 lá chét hình trứng, mép lá chét có răng cưa sâu.
Bắt đầu từ năm thứ 3 trở đi, cây nhân sâm
mới có hoa, kết quả. Hoa xuất hiện vào mùa hạ. Cụm hoa hình
tán mọc ở đầu cành, hoa màu xanh nhạt, 5 cánh hoa, 5 nhị, bầu
hạ 2 núm. Quả mọng hơi dẹp to bằng hạt đậu xanh, khi chín có
màu đỏ, trong chứa 2 hạt. Hạt cây sâm năm thứ 3 chưa tốt.
Thường người ta bấm bỏ đi đợt cây được 4-5 năm mới
để ra quả và lấy hạt làm giống.
Thành phần hoá học :
Thân
rể và củ chứa 32 hợp chất soponin triterpen, trong đó có 30
chất là saponin dammaran, là thành phần hoạt chất có tác dụng
sinh học chủ yếu của sâm. Hàm lượng saponin toàn phần rất
cao đến 10,75% ở thân rể cây mọc hoang. Còn có 7 hợp chất
polyacetylen, 17 acid béo trong đó có acid palnitic, stearic, oleic,
linoleic và linolenic, 17 acid amin trong đó có đủự 8 loại acid
amin cần thiết cho cơ thể, 20 nguyên tố di lượng trong đó có
Fe, Mn, Co, Se, K. các thành phần khác là glucid, tinh dầu. Trong
thân rể tươi có daucosterol.
Tính vị, tác dụng : Vị đắng,
không độc. Có tác dụng kích thích nhẹ ở liều lượng thấp
làm tăng vận động, tăng trí nhớ, nhưng tác dụng ức chế
ở liều lượng cao đối với hệ thần kinh, làm tăng sinh lực
chố lại sự mệt mỏi, giúp hồi phục sức lực, làm tăng sự
thích nghi của cơ thể trước những bất lợi của điều kiện
môi trường sống, tác dụng bảo vệ tế bào giúp hồi phục
số hồng,bạch cầu bị giảm, tác dụng tăng nội tiết tố sinh
dục, tác dụng kháng viêm, tác dụng điều hoà hoạt động của
tim, tác dụng hạ cholesterol máu, chống xơ vữa động mạch, tác
dụng giải độc gan và tác dụng kháng khuẩn nhất là đối với
Streptococcus gây bệnh viêm họng.
Công dụng : Thân rể và rể củ có thể dùng làm thuốc bổ, tăng lực, chống suy nhược, hồi phục sức lực bị suy giảm, kích thích nội tiết sinh dục, tăng sức chịu đựng, giải độc và bảo vệ gan, điều hoà thần kinh trung ương, điều hoà tim mạch, chống xơ vữa động mạch, giảm đường huyết. Lại có thể dùng làm thuốc trị viêm họng.