TẠO GIÁC

( GLEDITSIA  FERA  MERR )

Mô tả cây : Cây gỗ cao 5-10 m, có gai to, cứng, chia nhánh. Lá mọc so le, thường hai lần kép lông chim, mang 3-4 cập lá chét, bậc nhất, mỗi lá chét nầy lại gồm 6-8 cập lá chét bậc hai, phiến lá chét có lông ở mặt trên, đầu tròn hay lõm, gốc lá lệch, mép có răng cưa nhỏ, cụm hoa chùm ở nách lá hay ở ngọn. Hoa tạp tính có 5 lá dài, 5 cánh hoa có lông dài ở mặt trong, hoa đực có 10 nhị không có bầu, hoa cái hay hoa lưỡng tính có 5 nhị, bầu dính, phủ lông sét. Quả cứng. Khi chín màu nâu đen, chứa 10-12 hạt màu nâu.

Thành phần hoá học : Trong quả có saponin màu vàng với hiệu xuất có thể đến 10%. Còn có saponin triterpenic gọi là gleditsia sapọnin, một saponin khác là australosid. Còn có các hợp chất flavonoid được phân lập, mà 5 chất đã biết là luteolin, saponaretin, vitextin, homoorientin và oriertin. Trong gai bồ kết có gleditsia saponin B-G, acid palmitic, acid béo nonacosane. Người ta biết được hỗn hợp flavonosid và chất saponaretin có hoạt tính chống siêu vi trùng, hỗn hợp sapo-genin có tác dụng chống vi trùng roi âm đạo, hỗn hợp sapnin và flavonoid có tác dụng giảm đau. Nước sắc gai bồ kết có tác dụng ức chế tụ cầu khuẩn vàng.

Tính vị, tác dụng : Quả bồ kết có vị cay, mặn, tính ôn, hơi có độc, có tác dụng thông khiếu, khử đàm, tiêu thũng, làm hắt hơi. Hạt bồ kết có vị cay, tính ôn, có tác dunùg thông đại tiện, bí kết và chữa mụn nhọt. Gai bồ kết có vị cay, tính ôn, có tác dụng tiêu thũng, bài nung, sát trùng.

Công dụng : Người ta thường dùng quả bồ kết ngăm hoặc nấu nước gọi đầu, làm sạch gàu, trơn tóc, và dùng giặt quần áo len, dạ, lụa có màu không bị hoen ố và không phai màu. Thường dùng làm thuốc tiêu đờm, gây nôn và thông đại tiện, trung tiện, sát trùng. Chủ yếu dùng chữa trúng phong cấm khẩu, phong tê, tiêu đồ ăn, đờm, suyễn thũng, sáng mắt, ích tinh. Liều dùng hằng ngày 0,5 1g dưới dạng thuốc bột, hay đốt ra than để dùng, hoặc thuốc sắc. Hạt bồ kết dùng thông đại tiện và chữa mụn nhọt. Ngày dùng 5-10g dạng thuốc sắc. Gia bồ kết dùng chữa ác sang, tiêu ung độc, sưng vú, làm xuống sữa.