TỲ GIẢI

( DIOSCOREA  TOKORO  MAKINO )  

Mô tả cây : Tỳ giải là một loại cây leo, sống lâu năm, có rể phình to thành củ, mặt ngoài màu vàng nâu, trong có màu trắng vàng, chất cứng, vị đắng, thân nhỏ, gầy. Lá mọc so le, hình trái tim, cuống lá dài, đầu nhọn, có 7-9 hoặc 11 gân lớn. Lá kèm biến thành tua cuốn. Hoa đơn tính, khác gốc, màu xamh nhạt, mọc thành bông. Quả nhỏ, có dìa như cánh. Ra hoa vào màu hạ và màu thu.

Thành phần hoá học : Theo Nhật Bản dược học tập chí, trong tỳ giải có hai chất saponozit là dioxin và dioscorea sapotoxin. Dioxin là hợp chất có tinh thể, độ chảy 288⁰C, tan trong nước, tan trong cồn, cồn metylic, không tan trong nước, hơi tan trong axeton, dioscorea sapotoxin có độ chảy 220⁰C.Thuỷ phân sẽ cho phân tử diosgenin và một phân tử glucoza

Diosgenin cũng có tinh thể, tan trong các dung môi hữu cơ thông thường và trong axit axetic, có thể cho tủa như digitalin. Ngoài ra Diosgenin kết hợp với phân tử glucoza thì sẽ cho trilin, kết hợp với hai phân tử glucoza thì sẽ cho trilarin.

Tính vị, tác dụng : Theo tài liệu cổ tỳ giải có vị đắng, tính bình, vào hai kinh can và vị. Có tác dụng khử phong thấp, phân thanh khử trọc. Dùng chữa bạch trọc, lưng, gối tê đau, mụn nhọt.

Công dụng : Trong dân gian. Tỳ giải được dùng làm thuốc lợi tiểu tiện, uống vào có ác dụng tiêu độc, chữa mụn nhọt, đau gân cốt, lưng gối đau mỏi, nước tiểu có phản ứng axit. Ngày dùng 12-18g dưới dạng thuốc sắc. Còn dùng để thuốc cá, tán nhỏ, thả xuống nước, cá ăn phải sẽ nổi lên mặt nước. Hiẹn nay tỳ giải còn là nguyên liệu được nhiều nước dùng chiết saponin sterolic, nguyên liệu trung gian chế hocmon và coctizon.