Phong làm nên bệnh, thành bán thân bất toại (nửa ḿnh không tùy ư vận động được), hoặc chỉ cánh tay bất toại. Đó là Tư, mạch Vi mà Sác, do trúng phong sinh ra vậy.
Thốn khẩu, mạch Phù mà Khẩn, Khẩn th́ là hàn, Phù th́ là hư. Hàn, hư chọi nhau, tà ở b́ phu. Phù là huyết hư, lạc mạch trống không, tặc tả không tiết ra, hoặc tả, hoặc hữu, tà khí trở lại hoăn, chánh khí gấp, chánh khí dẫn tà, miệng, mắt méo xếch, không tùy ư vận động được.
Tà ở Lạc, cơ phu bất nhân (da dẻ tê dại), tà ở Kinh, thân thể, nặng nề, khó cử động, tà vào Phủ, liền không biết người, tà vào Tạng, lưỡi liền khó nói, miệng chảy bọt dăi.
HẦU THỊ HẮC TÁN
Trị đại phong, tứ chi phiền trọng (nặng nề khó chịu), trong Tâm sợ lạnh, bất túc.
Cúc hoa : 40 phân Bạch truật : 10 phân
Tế tân : 3 phân Phục linh : 3 phân
Mẫu lệ : 3 phân Cát cánh : 8 phân
Pḥng phong : 10 phân Nhân sâm : 3 phân
Phàn thạch : 3 phân Hoàng cầm : 5 phân
Đương quy : 3 phân Càn cương : 3 phân
Khung cung : 3 phân Quế chi : 3 phân
14 vị tán bột, uống 1 muỗng với rượu, ngày uống 1 lần. Uống 20 ngày với rượu nóng. Cấm ăn tất cả các loài cá, tỏi, thường nên ăn lạnh, 60 ngày thôi, tức thuốc chứa trong bụng không xuống. Ăn nóng liền xuống ngay, ăn lạnh tự hay giúp cho sức thuốc.
Thốn khẩu, mạch Tŕ mà Hoăn, Tŕ thời là hàn Hoăn thời là hư. Vinh hoăn thời vong huyết, Vệ hoăn thời là trúng phong. Tà khí trúng kinh thời ḿnh ngứa mà sinh ẩn chẩn (sởi); Tâm khí không đủ, tà khí vào trong thời hung đầy mà thở ngắn.
PHONG DẪN THANG
Trừ nhiệt than giản (bệnh động kinh, co quắp, tê liệt).
Đại hoàng : 4 lạng Càn cương : 4 lạng
Long cốt : 4 lạng Quế chi : 3 lạng
Cam thảo : 2 lạng Mẫu lệ : 2 lạng
Hàn thủy thạch : 6 lạng Hoạt thạch : 6 lạng
Bạch thạch chi : 6 lạng Tử thạch anh : 6 lạng
Thạch cao : 6 lạng
Đâm nát, sàng, đựng trong bọc, lấy 3 nhúm, dùng 3 thăng nước giếng, đun sôi 3 dạo, uống nóng 1 thăng.
Trị người lớn phong dẫn, trẻ nhỏ kinh giản, khiết túng (gân mạch thơng ra), ngày phát đôi lần.
PH̉NG KỶ, ĐỊA HOÀNG THANG
Trị bệnh như cuồng, đi bậy, nói 1 ḿnh không ngớt, không nóng lạnh, mạch Phù.
Pḥng kỷ : 1 phân Quế chi : 3 phân
Pḥng phong : 3 phân Cam thảo : 1 phân
4 vị, dùng 1 chén rượu tẩm 1 đêm, vắt lấy nước. Sinh địa hoàng 2 cân, xé nát, chưng độ chín 1 đấu gạo, lấy nước thuốc trên chứa trong nồi đồng, lại vắt nước Địa hoàng vào, ḥa chung uống 2 lần.
ĐẦU PHONG MA TÁN PHƯƠNG
Đại phụ tử : 1 củ (bào)
Muối ăn : số lượng ngang nhau.
2 vị trên tán bột, gội đầu rồi, dùng 1 muỗng, chà trên đầu cho nhanh, khiến cho sức thuốc đi.
Thốn khẩu, mạch Trầm mà Nhược, Trầm chủ về xương, Nhược chủ về gân. Trầm tức là Thận, Nhược tức là Can. Hăn ra, vào trong nước. Nếu nước làm tổn thương tới Tâm, th́ sinh Lịch tiết (khớp xương đau), mồ hôi vàng ra (1), cho nên gọi là Lịch tiết.
(1) Chỗ đốt xương đau tràn ra nước vàng cho nên gọi là “Lịch tiết, mồ hôi vàng ra”, không giống với bệnh mồ hôi vàng ra khắp ḿnh.
Mạch Trật dương Phù mà Hoạt, Hoạt thời cốc khí thực, Phù thời hăn tự ra.
Mạch Thiếu âm Phù mà Nhược (tức Thần môn của Tâm và Thái Khê của Thận), Nhược thời huyết không đủ, Phù, thời là phong, phong, huyết chọi nhau, tức đau như kéo dắt.
Người mập, mạch Sáp, Tiểu, hơi ngắn, tự hăn ra, đốt xương đau nhức, không co duỗi được. Đó đều là do uống rượu, hăn ra, ra ngoài gió.
Các chứng chi tiết đau nhức, thân thể ốm gầy, cẳng chân sưng như thoát, đầu choáng váng, thở ngắn, nôn nao muốn thổ, Quế chi, Thược dược, Tri mẫu thang chủ về bệnh ấy.
QUẾ CHI, THƯỢC DƯỢC, TRI MẪU THANG PHƯƠNG
Quế chi : 4 lạng Thược dược : 3 lạng
Cam thảo : 2 lạng Ma hoàng : 2 lạng
Sanh cương : 5 lạng Bạch truật : 5 lạng
Tri mẫu : 4 lạng Pḥng phong : 4 lạng
Phụ tử : 2 củ (bào)
7 thăng nước, đun lấy 2 thăng, uống nóng 7 hiệp, ngày 3 lần.
Vị chua, thương gân, gân thương thời thơng (lơi), tên gọi là Tiết. Vị mặn thương xương, xương thương thời Nuy (liệt), tên gọi là Khô. Khô Tiết chọi nhau tên gọi là Đoạn tiết. Vinh khí không thông, Vệ không đi 1 ḿnh. Vinh, Vệ đều vi (yếu), Tam tiêu không có chỗ thống trị, tứ chi không được khí huyết nuôi dưỡng, thân thể gầy c̣m, riêng cẳng chân sưng lớn, mồ hôi vàng ra, cẳng chân lạnh. Ví như phát sốt là sinh Lịch tiết vậy.
Bệnh Lịch tiết, không thể co duỗi, đau nhức, Ô đầu thang chủ về bệnh ấy.
Ô ĐẦU THANG PHƯƠNG
Trị Cước khí đau nhức, không thể co duỗi.
Ma hoàng : 3 lạng Thược dược : 3 lạng
Hoàng kỳ : 3 lạng Xuyên ô đầu : 3 củ
Cam thảo : 3 lạng (nướng)
Tước nhỏ Ô đầu, đun với 2 thăng mật, lấy 1 thăng bỏ Ô đầu. Bốn vị kia dùng 3 thăng nước đun lấy 1 thăng, bỏ bă. Cho mật Ô đầu vào, lại đun, uống 7 hiệp, không bớt, uống hết.
PHÀN THẠCH THANG
(Trị cước khí xung Tâm)
Phàn thạch : 2 lạng
Dùng 1 đấu rưỡi thủy tương, đun sôi 3, 5 dạo, dầm chân, tốt.
“CỔ KIM LỤC NGHIỆM” TỤC MẠNG THANG
Trị trúng phong phỉ (trúng gió), thân thể không tùy ư vận động được, miệng không nói được, mờ mịt tối tăm không biết đau chỗ nào, hoặc câu cấp, không day trở được.
Ma hoàng : 3 lạng Quế chi : 3 lạng
Đương quy : 3 lạngNhân sâm : 3 lạng
Thạch cao : 3 lạng Càn cương : 3 lạng
Cam thảo : 3 lạng Hạnh nhân : 40 hạt
Khung cung : 1 lạng rưỡi
Dùng 1 đấu nước đun c̣n 4 thăng, uống nóng 1 thăng, nên cho ra chút ít mồ hôi, đắp sơ trên xương sống, dựa ghế ngồi, mồ hôi ra thời lành, không ra, lại uống, không kiêng cữ ǵ, chờ ra gió và trị bệnh chỉ cúi, không nằm được, ho khí nghịch lên, mặt, mắt phù thũng.
“THIÊN KIM” TAM HOÀNG THANG
Trị trúng phong, tay chân câu cấp, trăm đốt xương đau nhức, phiền nhiệt, Tâm loạn, sợ lạnh, suốt ngày không muốn ăn uống.
Ma hoàng : 5 phân Độc hoạt : 4 phân
Tế tân : 2 phân Hoàng kỳ : 2 phân
Hoàng cầm : 2 phân
Dùng 6 thăng nước, đun lấy 2 thăng, chia 3, uống nóng. Uống lần đầu, hăn ra ít, lần sau ra nhiều. Tâm nhiệt gia Đại hoàng 2 phân. Bụng đầy, gia Chỉ thực 1 quả. Khí nghịch gia Nhân sâm 3 phân. Sợ sệt, gia Mẫu lệ 3 phân. Khát, gia Quát lâu căn 3 phân. Trước có lạnh, gia Phụ tử 1 củ.
“CẬN HIỆU” TRUẬT PHỤ THANG
Trị phong hư, đầu nặng, choáng váng, khốn khổ tột độ, không biết mùi đồ ăn, ấm cơ nhục, bổ trung, ích tinh khí.
Bạch truật : 2 lạng Cam thảo : 1 lạng (nướng)
Phụ tử : 1 củ rưỡi ( bào, bỏ vỏ)
Tước nhỏ, mỗi lần dùng 5 đồng tiền xúc, 5 lát gừng, 1 quả táo, 1 chén rưỡi nước, đun c̣n 7 phân, bỏ bă, uống nóng.
THÔI THỊ BÁT VỊ HOÀN
Càn địa hoàng : 8 lạng Sơn thù du : 4 lạng
Thự dự : 4 lạng Trạch tả : 3 lạng
Phục linh : 3 lạng Quế chi : 1 lạng
Phụ tử (bào): 1 lạng Mẫu đơn b́ : 3 lạng
Nghiền bột, luyện mật làm hoàn bằng hạt Ngô đồng. Uống với rượu 15 hoàn. Ngày uống 2 lần.
“THIÊN KIM” VIỆT TƯ GIA TRUẬT THANG
Trị nội nhiệt tột độ, tân dịch thoát, tấu lư mở, hăn tiết ra nhiều.
Ma hoàng : 6 lạng Thạch cao : nửa cân
Sanh cương : 3 lạng Cam thảo : 2 lạng
Bạch truật : 4 lạng Đại táo : 15 quả
Dùng 6 thăng nước, trước đun Ma hoàng, gạt bỏ bọt cho các thuốc kia vào, đun c̣n 3 thăng, bỏ bă, uống nóng 3 lần. Sợ gió, gia Phụ tử 1 củ.
夫 風 之 為 病 ， 當 半 身 不 遂 ， 或 但 臂 不 遂 者 ， 此 為 痹。 脈 微 而 數 ， 中 風 使 然 。
寸 口 脈 浮 而 緊 ， 緊 則 為 寒 ， 浮 則 為 虛 ； 寒 虛 相 搏， 邪 在 皮 膚 ； 浮 者 血 虛 ， 絡 脈 空 虛 ； 賊 邪 不 瀉 ， 或 左 或右 ； 邪 氣 反 緩 ； 正 氣 即 急 ， 正 氣 引 邪 ， 喎 僻 不 遂 。
邪 在 於 絡 ， 肌 膚 不 仁 ； 邪 在 於 經 ， 即 重 不 勝 ； 邪入 於 腑 ， 即 不 識 人 ； 邪 入 於 臟 ， 舌 即 難 言 ， 口 吐 涎 。
侯 氏 黑 散 ： 治 大 風 四 肢 煩 重 ， 心 中 惡 寒 不 足 者 。 《 外 臺 》 治 風 癲 。
菊 花 四 十 分 白 朮 十分 細 辛 三 分 茯 苓 三分 牡 蠣 三 分 桔 梗 八分 防 風 十 分 人 參 三分 礬 石 三 分 黃 芩 五分 當 歸 三 分 乾 薑 三分 芎 藭 三 分 桂 枝 三分
上 十 四 味 ， 杵 為 散 ， 酒 服 方 寸 匕 ， 日 一 服 ， 初 服二 十 日 ， 溫 酒 調 服 ， 禁 一 切 魚 肉 大 蒜 ， 常 宜 冷 食 ， 六 十日 止 ， 即 藥 積 在 腹 中 不 下 也 。 熱 食 即 下 矣 ， 冷 食 自 能 助藥 力 。
寸 口 脈 遲 而 緩 ， 遲 則 為 寒 ， 緩 則 為 虛 ； 營 緩 則 為亡 血 ， 衛 緩 則 為 中 風 。 邪 氣 中 經 則 身 癢 而 癮 疹 ； 心 氣 不足 ， 邪 氣 入 中 ， 則 胸 滿 而 短 氣 。
大 黃 乾 薑 龍 骨 各 四 兩 桂 枝 三 兩 甘 草 牡 蠣各 二 兩 寒 水 石 滑 石 赤 石 脂 白 石 脂 紫 石 英 石膏 各 六 兩
上 十 二 味 ， 杵 ， 粗 篩 ， 以 韋 囊 盛 之 ， 取 三 指 撮 ，井 花 水 三 升 ， 煮 三 沸 ， 溫 服 一 升 。 治 大人 風 引 ， 少 小 驚 癇 瘛 瘲 ， 日 數 十 發 ， 醫 所 不 療 ， 除 熱 方。 巢 氏 云 ： 腳 氣 宜 風 引 湯 。
防 己 地 黃 湯 ： 治 病 如 狂 狀 ， 妄 行 ， 獨 語 不 休 ， 無寒 熱 ， 其 脈 浮 。
防 己 一 錢 桂 枝 三 錢 防 風 三 錢 甘 草 二 錢
上 四 味 ， 以 酒 一 杯 ， 浸 之 一 宿 ， 絞 取 汁 ， 生 地 黃二 斤 ， ● 咀 ， 蒸 之 如 斗 米 飯 久 ， 以 銅 器 盛 其 汁 ， 更 絞 地黃 汁 ， 和 ， 分 再 服 。
大 附 子 一 枚 （ 炮 ） 鹽 等 分
上 二 味 為 散 ， 沐 了 ， 以 方 寸 匕 ， 已 摩 疢 上 ， 令 藥力 行 。
寸 口 脈 沉 而 弱 ， 沉 即 主 骨 ， 弱 即 主 筋 ， 沉 即 為 腎， 弱 即 為 肝 。 汗 出 入 水 中 ， 如 水 傷 心 ， 歷 節 黃 汗 出 ， 故曰 歷 節 。
跗 陽 脈 浮 而 滑 ， 滑 則 穀 氣 實 ， 浮 則 汗 自 出 。
少 陰 脈 浮 而 弱 ， 弱 則 血 不 足 ， 浮 則 為 風 ， 風 血 相搏 ， 即 疼 痛 如 掣 。
盛 人 脈 澀 小 ， 短 氣 ， 自 汗 出 ， 歷 節 痛 ， 不 可 屈 伸， 此 皆 飲 酒 汗 出 當 風 所 致 。
諸 肢 節 疼 痛 ， 身 體 ● 羸 ， 腳 腫 如 脫 ， 頭 眩 短 氣 ，溫 溫 欲 吐 ， 桂 枝 芍 藥 知 母 湯 主 之 。
桂 枝 四 兩 芍 藥 三 兩 甘 草 二 兩 麻 黃 二 兩 生 薑五 兩 白 朮 五 兩 知 母 四 兩 防 風 四 兩 附 子 二 枚 （ 炮）
上 九 味 ， 以 水 七 升 ， 煮 取 二 升 ， 溫 服 七 合 ， 日 三服 。
味 酸 則 傷 筋 ， 筋 傷 則 緩 ， 名 曰 泄 。 鹹 則 傷 骨 ， 骨傷 則 痿 ， 名 曰 枯 。 枯 泄 相 搏 ， 名 曰 斷 泄 。 營 氣 不 通 ， 衛不 獨 行 ， 營 衛 俱 微 ， 三 焦 無 所 御 ， 四 屬 斷 絕 ， 身 體 羸 瘦， 獨 足 腫 大 ， 黃 汗 出 ， 脛 冷 。 假 令 發 熱 ， 便 為 歷 節 也 。
病 歷 節 不 可 屈 伸 ， 疼 痛 ， 烏 頭 湯 主 之 。
麻 黃 芍 藥 黃 耆 各 三 兩 甘 草 三 兩 （ 炙 ） 川 烏五 枚 （ ● 咀 ， 以 蜜 二 升 ， 煎 取 一 升 ， 即 出 烏 頭 ）
上 五 味 ， ● 咀 四 味 ， 以 水 三 升 ， 煮 取 一 升 ， 去 滓， 內 蜜 煎 中 ， 更 煎 之 ， 服 七 合 。 不 知 ， 盡 服 之 。
礬 石 二 兩
上 一 味 ， 以 漿 水 一 斗 五 升 ， 煎 三 五 沸 ， 浸 腳 良 。
《 古 今 錄 驗 》 續 命 湯 ： 治 中 風 痱 ， 身 體 不 能 自 收持 ， 口 不 能 言 ， 冒 昧 不 知 痛 處 ， 或 拘 急 不 得 轉 側 。 姚云 ： 與 大 續 命 同 ， 兼 治 婦 人 產 後 出 血 者 及 老 人 小 兒 。
麻 黃 桂 枝 當 歸 人 參 石 膏 乾 薑 甘 草 各三 兩 芎 藭 一 兩 杏 仁 四 十 枚
上 九 味 ， 以 水 一 斗 ， 煮 取 四 升 ， 溫 服 一 升 ， 當 小汗 ， 薄 覆 脊 ， 憑 几 坐 ， 汗 出 則 癒 ； 不 汗 ， 更 服 。 無 所 禁， 勿 當 風 。 並 治 但 伏 不 得 臥 ， 咳 逆 上 氣 ， 面 目 浮 腫 。
《 千 金 》 三 黃 湯 ： 治 中 風 手 足 拘 急 ， 百 節 疼 痛 ，煩 熱 心 亂 ， 惡 寒 ， 經 日 不 欲 飲 食 。
麻 黃 五 分 獨 活 四 分 細 辛 二 分 黃 耆 二 分 黃芩 三 分
上 五 味 ， 以 水 六 升 ， 煮 取 二 升 ， 分 溫 三 服 ， 一 服小 汗 ， 二 服 大 汗 。 心 熱 加 大 黃 二 分 ， 腹 滿 加 枳 實 一 枚 ，氣 逆 加 人 參 三 分 ， 悸 加 牡 蠣 三 分 ， 渴 加 栝 蔞 根 三 分 ， 先有 寒 加 附 子 一 枚 。
《 近 效 方 》 朮 附 湯 ： 治 風 虛 頭 重 眩 ， 苦 極 ， 不 知食 味 ， 暖 肌 補 中 ， 益 精 氣 。
白 朮 二 兩 甘 草 一 兩 （ 炙 ） 附 子 一 枚 半 （ 炮 去皮 ）
上 三 味 ， 剉 ， 每 五 錢 匕 ， 薑 五 片 ， 棗 一 枚 。 水 盞半 ， 煎 七 成 ， 去 滓 ， 溫 服 。
乾 地 黃 八 兩 山 茱 萸 四 兩 薯 蕷 四 兩 澤 瀉 茯 苓 牡 丹 皮 各 三 兩 桂 枝 一 兩 附 子 一 兩 （ 炮 ）
上 八 味 ， 末 之 ， 煉 蜜 和 丸 ， 梧 子 大 。 酒 下 十 五 丸， 日 再 服 。
《 千 金 方 》 越 婢 加 朮 湯 ： 治 肉 極 ， 熱 則 身 體 津 脫， 腠 理 開 ， 汗 大 泄 ， 厲 風 氣 ， 下 焦 腳 弱 。
麻 黃 六 兩 石 膏 半 斤 生 薑 二 兩 甘 草 二 兩 白朮 四 兩 大 棗 十 五 枚
上 六 味 ， 以 水
六 升 ， 先 煮 麻 黃 去 沫 ， 內 諸 藥 ， 煮取 三 升 ， 分 溫 三 服 。 惡 風 加 附 子 一 枚 ， 炮 。